Wiersze, którym można wierzyć. „Geny'' J. Fligiel

O kulisach przyznania Grand Prix Granitowej Strzały 2011 r. powiedziano już wiele. Zbyt wiele, biorąc pod uwagę, że o samej nagrodzie - tomiku Joanny Fligiel pt. Geny poczytać można właściwie tylko w posłowiu tejże książki napisanym przez Jerzego Suchanka.

Przede wszystkim podkreślił on głębię i prostotę wierszy laureatki. Trudno się z nim nie zgodzić – język autorki jest dość prosty, przystępny każdemu (choć w żadnej mierze prostacki), a opisywanym historiom można wierzyć – opowiadają o zwykłych ludziach i codziennym życiu:

„Mam dziesięć lat. Od trzech mieszkamy na fliglówce.

Fliglówkę wybudował mój tata. Jak pomnik stoi do dziś.

(…)

Jolka mieszka piętro wyżej, z bratem

i z rodzicami. Nocami przesiadujemy na korytarzu.

(…)

Nie domykamy drzwi i dlatego w naszej kuchni

mieszka mysz. Zostawiam dla nie ser, ale

i tak woli torebki z cukrem na kartki.

Życie takie już jest, zależne od tego, by

nie znaleźć się w nieodpowiednim miejscu,

w nieodpowiednim czasie. Życie nie ma szans, gdy

przebiega przed nosem taty. Tata ćwiczył palce na

sonacie. Do perfekcji opanował późny okres;

śmierć z wbitym widelcem, śmierć w krawacie, życie

w nieodpowiednim czasie i spektakularny finał.”

[z: Wspomnienie w tempie rubato, str. 8]

Wspomniana Jolka jest jednym z ważniejszych bohaterów tomiku. Autorka poświęca jej cały cykl, przedstawiając jako jedną z najbliższych przyjaciółek podmiotu. W blurbie poetka przyznaje, że postać jest autentyczna, chociaż nie ma pojęcia o swoim wkładzie w rozwój historii opowiedzianej w książce. Joanna sama wkłada słowa w usta koleżanki, ale robi to w sposób bardzo autentyczny. Czytając, aż chce się powiedzieć, że każdy z nas ma w swoim otoczeniu taką Jolkę.

Poetka jednak nie poprzestaje na zapisie wspomnień i koleżeńskich dialogów. W Genach zapisane są inteligentne komentarze na tematy społeczne i polityczne. Podmiot liryczny jest wyrazisty, inteligentny i spostrzegawczy oraz ma dobrze ugruntowane, jednoznaczne poglądy.

„(…)

W Polsce o świętego biją się sportowcy

z bezdomnymi, aktorzy z miłośnikami górskich

wycieczek, rolnicy z ludźmi nauki,

a Kardynał Dziwisz przewiduje,

że Jan Paweł II zostanie patronem

odzyskanej wolności, jedności i solidarności.

Powinien zostać patronem wszystkich

oszukanych, bezrobotnych i bezdomnych Polaków,

a najlepiej to wykorzystywanych w pracy.

Ponieważ jego świętość mają ogłosić 1-go Maja,

to niech święty będzie miał prawo wstawić się

u Pana Boga, tylko tak mogą mieć jeszcze

nadzieję, na zmianę losu, miliony rodzin.

Na patrona emigrujących za jakąkolwiek robotą,

choćby na zmywać albo do azbestu,

Jolka proponuje Donalda.”

[z: Wyniesieni na ołtarze, str. 30]

W całym tomiku konceptualnie ważne są opozycje: tu-tam; było-jest; Jolka-ja; Peter-ja oraz odnajdywanie niezwykłości w sprawach codziennych.

„Teraz to z Jolką rozmawiamy tylko przez telefon.

Ja tu, ona tam. I dlatego nie piszemy listów.

Zanim wybiorę numer, a ona podniesie słuchawkę

- jasność jak śnieg opada na istotę szarą

i przestaje się ona różnić od istoty białej,

włókien nerwowych, nieodpowiadających

za wyższe czynności mózgowe jak pisanie.

Z szymborskiego punktu widzenia, za to

może odpowiadać Peter. Człowiek przystojny

i dobry, nieznający się na poezji,

bez dzieci, ani żony, bez żadnej

kobiety, za którą by tęsknił,

świetnie gotuje, możesz mnie uszczypnąć.

Rozmawiam z Jolką o prostytucji i platformie.

W strefie białej żyje się spokojniej.”

[z: O miłości szczęśliwej napisano niewiele wierszy, str. 44]

Geny Joanny Fligiel to również studium śmierci. Widzianej na własne oczy, na wskroś realnej, widzianej z bliska. Nie ma w tym patosu ani przerysowania. Jest poetycki obraz zdarzeń i emocji.

Śmierci realnej, widzianej z bliska. Oswojonej. Między zdania tych swoich monologów peelka wpisała między innymi staruszka a trumną, matkę, która umarła wcześnie i samobójcze odejście ojca. Spokojnie i bez zbędnej egzaltacji mówi:

„(…)

O wszystkim. W jednym roku

pogrzebałam czwórkę mężczyzn.

Siedzę na dywanie i głęboko

oddycham. Podobno po czterdziestu

minutach zmniejszę aktywność

prawego płata, stanę się optymistką,

przedłużę życie. Podobno, bo

czuję się tak jakby

przeze mnie Dalajlama musiał

opuścić Tybet. Zaczynam pleśnieć,”

(…)

[z: Kryzys, str. 13]

Mimo wszystko podmiot tych wierszy ma w sobie jakiś rodzaj mocy. Jego historiom można wierzyć, nie są przerysowane, zduszone pseudopoetyckością. One żyją.

Wreszcie po drugie – narratorka tych poetyckich opowieści nie przegrywa ze wspomnieniami i realiami. W miarę możliwości przystosowuje się do nich. Ma świadomość mocy sprawczej słów i czynów. Mówi:

„Już nie jestem jak ten rudy szczur z podwórka.

Nie stoję pod drzwiami i nie czekam na resztki.

(…)

Przeciągam się, uśmiecham, do lustra. Narcyz

przy mnie to pryszczaty szczeniak, myślę

i piszę te swoje monologi, tato.

[z: Studium samotności, str. 12]

Zaraz potem przyznaje:

„(...)

jestem stworzona do normalności,

ale ciągnę za dużo wątków,

nie tylko w poezji, kotku.”

[z: Będę się kochać, str. 40]

Śmiem twierdzić, że wątków w Genach laureatki konkursu Granitowej Strzały wcale nie jest za dużo, a książkę po prostu warto przeczytać kilka razy.